Γράφει ο Άρης Μέττος
Ακόμη και όσοι δεν έχουν σχέση με την τεχνολογία και την εξέλιξη της έχουν ακουστά τον ‘’μαγικό’’ κατά πολλούς όρο AI (artificial intelligence). Η τεχνητή νοημοσύνη μπήκε στην ζωή μας τα τελευταία χρόνια με σκοπό να μεταμορφώσει την κοινωνία μας στο σύνολό της μέσα από τις πολλαπλές εφαρμογές της.
Ο όρος τεχνητή νοημοσύνη αναφέρεται στον κλάδο της πληροφορικής ο οποίος ασχολείται με τη σχεδίαση και την υλοποίηση υπολογιστικών συστημάτων που μιμούνται στοιχεία της ανθρώπινης συμπεριφοράς, τα οποία υπονοούν έστω και στοιχειώδη ευφυΐα: μάθηση, προσαρμοστικότητα, εξαγωγή συμπερασμάτων, κατανόηση από συμφραζόμενα.’’
Η μηχανική μάθηση αποτελεί ένα κλάδο της τεχνητής νοημοσύνης που στόχο έχει να αυτοματοποιήσει την ανάπτυξη αναλυτικών μοντέλων, ώστε τα συστήματα να μπορούν να μάθουν από τα δεδομένα, να εντοπίσουν μοτίβα και να λάβουν αποφάσεις με ελάχιστη ανθρώπινη παρέμβαση.
Αυτά ακριβώς τα χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης τεχνολογίας έχουν δημιουργήσει μεταξύ των δημιουργών της, ειδικών επιστημόνων, επιχειρηματιών, κρατικών θεσμών και λοιπών φορέων, μια τεράστια συζήτηση για τις επιπτώσεις που θα έχει σε διάφορους τομείς της καθημερινότητας των ανθρώπων.
Ο κλάδος της εργασίας και της απασχόλησης φαίνεται να επηρεαστεί άμεσα και σε μεγάλο βαθμό. Συγκεκριμένα η αύξηση του παγκόσμιου ΑΕΠ κατά 7% σε μία 10ετία που θα επιφέρει η δημιουργική τεχνητή νοημοσύνη (generative AI), σύμφωνα με εκτίμηση που επικαλείται ο ΟΟΣΑ στην τελευταία έκθεσή του για την ψηφιακή οικονομία (Digital Economy Outlook), θα έχει άμεση επίπτωση στις θέσεις εργασίας.
Μόνο στην ΕΕ, υπολογίζεται από το ΔΝΤ, ότι το 60% των θέσεων (ακόμα και οι πιο καλά πληρωμένες) θα βρεθούν σε κίνδυνο, δημιουργώντας ίσως στρατιές ανέργων που δύσκολα θα μπορέσουν να ενταχθούν ξανά στον κοινωνικό ιστό και στην αγορά εργασίας. Η τεχνογνωσία πολλών σημερινών επαγγελμάτων θα αντικατασταθεί από εκπαιδευόμενους αλγόριθμους, οδηγώντας πολλούς ανθρώπους σε φυσική και νοητική αδράνεια, καθώς μια ιδιότυπη εξάρτηση της κοινωνίας από την τεχνολογία θα αλλάξει τελείως τον τρόπο εργασίας και παραγωγής.
Από την άλλη, η αύξηση της παραγωγικότητας, η προώθηση της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας, η βελτίωση της υγειονομικής φροντίδας, η βιώσιμη ανάπτυξη και η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, αποτελούν σοβαρά επιχειρήματα υπέρ της τεχνητής νοημοσύνης.
«Υποθέτω ότι θα έχουμε τεχνητή νοημοσύνη που είναι πιο έξυπνη από οποιονδήποτε άνθρωπο πιθανότατα γύρω στο τέλος του επόμενου έτους», είπε ο Έλον Μασκ σε πρόσφατη συνέντευξή του. “Πιθανώς κανείς από εμάς δεν θα χρειάζεται να δουλεύει, χωρίς αυτό να είναι απαραίτητα κακό. Αν θέλει κάποιος να εργάζεται κάνοντας το χόμπι του θα μπορεί να το κάνει. Επιπλέον η τεχνητή νοημοσύνη και τα ρομπότ θα παρέχουν όποια αγαθά και υπηρεσίες θέλετε» είπε ο Μασκ, δίνοντας μια ειδυλλιακή εικόνα της παρουσίας της τεχνητής νοημοσύνης στη ζωή των ανθρώπων.
Πραγματικά οι προβλέψεις και οι απόψεις όλων αυτών που άμεσα ή έμμεσα σχετίζονται με αυτή την νέα τεχνολογική επανάσταση διχάζουν. Από την μια, μιλάνε για τις τεράστιες αλλαγές και τα ευεργετήματα της τεχνητής νοημοσύνης, ενώ από την άλλη φτάνουν σε σημείο να την αποδομούν, κάνοντας λόγο ότι «στο χειρότερο σενάριο, η δημοκρατία και η κοινωνική τάξη θα μπορούσαν να καταρρεύσουν, με αποτέλεσμα πολέμους».
Το ζήτημα λοιπόν που προκύπτει είναι, αν και σε τι βαθμό η εξέλιξη της τεχνολογίας, θα ωφελήσει τον άνθρωπο στην καθημερινότητα του. Σίγουρα η ανθρωπότητα έχει προχωρήσει μέσω της ανάπτυξη της κάνοντας τεράστια άλματα, κυρίως τα τελευταία χρόνια, αλλά δυστυχώς όχι προς όφελος των ανθρώπων στο σύνολο τους.
Η συγκέντρωση και χειραγώγηση της γνώσης και της εφαρμοσμένης παραγωγής της από εταιρικά σχήματα, θεσμούς και μηχανισμούς που λειτουργούν με κριτήριο το κέρδος, αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις στον ανθρώπινο παράγοντα και το περιβάλλον δεν είναι τωρινό φαινόμενο.
Το μέγεθος της τεχνολογίας και της εξέλιξης που είναι διαθέσιμο για χρήση και κατανάλωση (με το ανάλογο αντίτιμο πάντα) από τον άνθρωπο, συμβαδίζει με την πορεία των υπερκερδών κάποιων κέντρων εξουσίας που ρυθμίζουν αυτή την συνθήκη, ελέγχοντας ταυτόχρονα την πληροφορία και την είδηση σε παγκόσμιο επίπεδο, προκειμένου να είναι σίγουροι ότι δεν θα υπάρξει κάποια διαρροή επιζήμια για τα συμφέροντα τους.
“Μα αυτά τα λένε οι συνωμοσιολόγοι” θα πει κάποιος. Άλλη μεγάλη μηχανή διαχείρισης και χειραγώγησης της κοινής γνώμης και αυτοί, αλλά δεν είναι επί του παρόντος. Παρόλα αυτά, ας αναλογιστεί κανείς τι συμβαίνει αυτή την στιγμή στον πλανήτη που βρίσκεται στο κατώφλι της τεράστιας τεχνολογικής εξέλιξης της AI και των συναφών μηχανισμών της.
Πόλεμοι, ακρίβεια, πολιτική, θρησκευτική και κοινωνική πόλωση, εκατομμύρια άνθρωποι κάτω από το όριο της φτώχειας, περιβαλλοντολογική μόλυνση, διατροφική κρίση, κλιματική κρίση, υγειονομική κρίση (επιδημίες και εμβόλια), ενεργειακή κρίση κ.λπ., ένα περιβάλλον δηλαδή ειδυλλιακά φτιαγμένο για τον άνθρωπο να διαβιώνει και να αναπτύσσεται, φτιαγμένο από ποιους;
Σίγουρα όχι από τους απλούς πολίτες των κρατών, που επιζητούν το αυτονόητο για αυτούς και τις οικογένειες τους.
Όλοι αυτοί οι παγκόσμιοι ηγέτες της πολιτικής, της επιχειρηματικότητας, της επιστήμης και της έρευνας, των δογμάτων και των επί της γης -και όχι μόνο- παραδείσων, οι thinking leaders της αριστείας και των μεγάλων παγκόσμιων συναντήσεων και ελίτ λεσχών θα μπορέσουν να μας απαντήσουν, αν η τεχνητή νοημοσύνη θα λύσει όλα τα παραπάνω προβλήματα, δίχως να μετατρέψει τον άνθρωπο σε μπαταρία; (όπως στην ταινία Matrix o Morpheus αποκαλύπτει στον Neo τον ρόλο των ανθρώπων στην κοινωνία).
Η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης είναι μια μεγάλη πρόκληση για τον άνθρωπο του μέλλοντος. Όλη αυτή η αυτοματοποίηση θα δώσει απίστευτη ώθηση στους παραγωγικούς ρυθμούς της ανθρωπότητας. Θα μπορέσει να δώσει λύσεις σε ανίατες ασθένειες, να αναπτύξει μοντέλα πρωτογενούς παραγωγής που θα δώσουν λύσεις στο πρόβλημα της επισιτιστικής κρίσης. Περιβαλλοντολογικά, κατασκευαστικά, μεταφορικά, εκπαιδευτικά ζητήματα κ.λπ. αλλά δύσκολα θέματα θα αντιμετωπιστούν με απίθανους τρόπους. Η εξερεύνηση του διαστήματος, αλλά και του μικρόκοσμου θα αλλάξει τελείως την ανθρώπινη ύπαρξη και θεώρηση για το σύμπαν και την δημιουργία.
Πραγματικά, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με ακρίβεια τις εφαρμογές αυτής της τεράστιας υπολογιστικής ισχύος που η δημιουργική τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να φέρει, αρκεί σε όλα αυτά επίκεντρο να είναι ο άνθρωπος και όχι μόνο το κέρδος.
Η συναισθηματική νοημοσύνη και η ενσυναίσθηση αποτελούν βασικές ικανότητες του ανθρώπου να αντιλαμβάνεται τα συναισθήματα των άλλων και να τα διαχειρίζεται ως οδηγό σκέψης και συμπεριφοράς, με στόχο και σκοπό το όφελος του συνόλου, μακριά από εγωκεντρικά και ιδιοτελή συμφέροντα.
Από την άλλη η ηθική που συναντάμε στην αρχαία Ελληνική φιλοσοφία (σε αντίθεση με την δογματική αυστηρή σημασία της) ως πρότυπο αξιών και αρχών με ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα διδάσκει την σημασία της έρευνας και της εξέλιξης στην προσπάθεια του ανθρώπου να ελευθερωθεί από αρνητικές ιδέες και πεποιθήσεις που τον κρατούν μακριά από την πραγματική δημιουργία.
Θα μπορέσει λοιπόν η εφαρμοσμένη τεχνητή νοημοσύνη να ενσωματώσει τα παραπάνω χαρακτηριστικά, προκειμένου να δημιουργήσει τους ελεγκτικούς μηχανισμούς και τις λειτουργίες, που θα αποτρέψουν τυχόν αστοχίες στην χρήση της, ή την χειραγώγηση της από ανθρώπινες -και όχι- μόνο αποφάσεις και δράσεις;
O αντισυνταγματάρχης Στανισλάβ Πετρόφ ήταν εκείνος που έσωσε πριν 30 χρόνια τον κόσμο από έναν πυρηνικό πόλεμο, που θα σάρωνε τα πάντα στο πέρασμά του. Ο Πετρόφ ήταν σε αρχηγική θέση στην αντιπυραυλική προστασία της Μόσχας. Στις 26 Σεπτεμβρίου του 1983, λίγο μετά τις 12 το βράδυ, η σειρήνα άρχισε να χτυπά, ενώ στον υπολογιστή φάνηκαν 5 προειδοποιητικά στίγματα – αυτό σήμαινε πως δέχονταν επίθεση με 5 πυρηνικές κεφαλές από την Αμερική, δηλαδή σήμαινε ότι μόλις είχε αρχίσει ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Ο Πετρόφ δεν έχασε τη ψυχραιμία του και αποφάσισε να μην εμπιστευτεί το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης, μιας και ήταν νέο και ενδεχομένως να είχε στείλει λάθος σήματα. Ακόμα, εκτίμησε ότι ήταν απίθανο η Αμερική, η οποία είχε χιλιάδες πυρηνικές κεφαλές, να ξεκινούσε πυρηνική επίθεση με μόλις πέντε.’
Το παραπάνω πραγματικό γεγονός καταδεικνύει, πόσο εύκολο είναι να γίνει ένα λάθος, εσκεμμένο η μη, μέσω της χρήσης της τεχνολογίας αιχμής που μπορεί να στοιχίσει στην ανθρωπότητα μέχρι και την ύπαρξη της.
Ορθός λοιπόν ο σκεπτικισμός και η αμφιβολία, από όπου και αν προέρχεται, για την ανάπτυξη της τεχνολογίας. Το ζήτημα όμως είναι πρωτίστως πολιτικό και αποτελεί το κύριο θέμα όλης αυτής της εξελικτικής προσπάθειας του ανθρώπου, που θα έρθει ούτως η άλλως.
Ποιος είναι αυτός που αποφασίζει για όλη αυτή την εξέλιξη;
Οι πολίτες των κρατών που μέσα από συλλογικές δημοκρατικές διαδικασίες έχουν λόγο και άποψη στις εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα στην πολιτεία τους, δεν μπορεί παρά να γνωρίζουν πολύ καλά πώς θέλουν να ζουν και να βιώνουν την καθημερινότητα τους.
Όταν όμως τις αποφάσεις τις παίρνουν κέντρα αποφάσεων μακριά από την φυσιολογία του ανθρώπου, εμφανίζοντας τεχνολογίες και εφαρμογές κατά το δοκούν και ανάλογα με μια ατζέντα που δεν λαμβάνει υπόψη την πραγματική βελτίωση του βιοτικού επιπέδου του συνόλου της κοινωνίας, οι καταστάσεις περιπλέκονται. Η εξέλιξη της τεχνολογίας είναι θεμιτή και πολλά προβλήματα του ανθρώπου έχουν βρει λύσεις και διεξόδους μέσω αυτής, αρκεί να υπηρετεί τον ίδιο τον άνθρωπο και όχι τον υπερφίαλο σχεδιασμό μιας απίθανης ελίτ και των υπαλλήλων – υπηκόων της.
Μιλάμε σήμερα το 2024 για κατάκτηση του διαστήματος, για τεχνητή νοημοσύνη, ρομποτική, νανοτεχνολογία, βιολογικά chip και ένα σωρό άλλες κατακτήσεις και εξελίξεις και δεν μπορούμε να βρούμε λύση στα καθημερινά προβλήματα των πολιτών με την ακρίβεια, την πείνα, τους πολέμους, τον φανατισμό, τις σωματικές και ψυχολογικές ασθένειες και τα λοιπά στραβά και άβολα στοιχεία του σημερινού, σύγχρονου κατά τα άλλα, πολιτισμού μας.
Καλή λοιπόν η τεχνητή νοημοσύνη, αλλά ας κοιτάξουμε πρώτα την ανθρώπινη νοημοσύνη που δεν λέει να ενωθεί σε μια οργανωμένη πολιτεία για να αποτινάξει κάθε αρνητική επιρροή και σχεδιασμό που δρα και επιβιώνει με την ενέργεια της.
Αλλαγή κατεύθυνσης λοιπόν ή ολική καταστροφή;
Ας μην το αφήσουμε στην AI και αυτό.