Γράφει ο Δημήτρης Αλαμπάνος
Η εικαστικός και ομότιμη καθηγήτρια του ΕΜΠ Βάνα Ξένου, παρουσιάζει το νέο της έργο στην Ελευσίνα, υπό τον τίτλο «Γιατί η Ελευσίνα Σήμερα – Από τη Μελαγχολία στο Όραμα», σε επιμέλεια Τάκη Μαυρωτά. Η έκθεση μνημειακών διαστάσεων, φιλοξενείται τόσο στον αρχαιολογικό χώρο, όσο και στο ανακαινισμένο εργοστάσιο ΙΡΙΣ.
Σύμφωνα με τους διοργανωτές, πρόθεσή τους είναι η μεταμόρφωση του παρελθόντος μέσα από την τέχνη και η ανάδειξη της διττής ταυτότητας της πόλης της Ελευσίνας: Από ιερό κέντρο της αρχαιότητας, σε βιομηχανικό τοπίο της σύγχρονης εποχής. Υποστηρίζουν ακόμη, πως η παρουσία της σύγχρονης κουλτούρας στο χώρο των Μυστηρίων, επιχειρεί να λειτουργήσει όχι ως αναπαράσταση, αλλά ως εσωτερική ανασκαφή. Όπως χαρακτηριστικά η καλλιτέχνιδα λέει, στο δικό της ταξίδι, το παρελθόν δεν αποτελεί επιστροφή προς τα πίσω, αλλά επιστροφή προς τα μέσα.
Κάπως έτσι όμως, αναπόφευκτα, προκύπτουν ερωτήματα γύρω από τον τρόπο με τον οποίο το παρόν διαχειρίζεται το παρελθόν, αλλά και γύρω από τα ιστορικά όρια που έχουν διαρραγεί κι εκείνα που για την ώρα παραμένουν άθικτα. Όσο κι αν επικαλείται κανείς τον σεβασμό ή την πρόθεση ανάδειξης, η χρήση ενός ιερού τόπου ως φόντο για σύγχρονα καλλιτεχνικά εγχειρήματα, αλλοιώνει τη φύση του. Ο αρχαιολογικός χώρος παύει να είναι τόπος σιωπής και μύησης, και γίνεται σκηνή. Η μνήμη πλέον δε βιώνεται – παρερμηνεύεται. Η τελετουργία δεν τελείται – σκηνογραφείται και σκηνοθετείται. Έτσι, η έννοια του ιερού και μυστηρίου, μετατοπίζεται κι από εμπειρία περισυλλογής και μύησης, μετατρέπεται σε σκηνικό αισθητικής κατανάλωσης και ιστορικής παραμόρφωσης. Το παρελθόν όμως δεν μεταμορφώνεται, ούτε έχει ανάγκη από καλλιτεχνική επιμέλεια. Απλά εκτίθεται, μένοντας απείραχτο, έτσι ώστε να αποτελεί πηγή έμπνευσης για το μέλλον.
Η βιομηχανική ανάπτυξη της Ελευσίνας τα τελευταία χρόνια, έχει μεταμορφώσει δραματικά το τοπίο, απομακρύνοντάς την από την πνευματική της κληρονομιά. Ο αρχαίος τόπος των Μυστηρίων, κάποτε χώρος ιερός και συνδεδεμένος με την ανθρώπινη ανέλιξη και με την αναζήτηση του θείου, έχει υποστεί τη βάναυση αλλοίωση της σύγχρονης βιομηχανικής εκμετάλλευσης και μάλιστα στη χειρότερή της μορφή. Τα εργοστάσια και οι ρυπογόνες βιομηχανικές εγκαταστάσεις, αντικατέστησαν τη σιωπή και τη μυστικιστική ατμόσφαιρα με τη βουή, τη βρώμα και την εκμετάλλευση.
Η Ελευσίνα μετατράπηκε σε μια κακοφτιαγμένη βιομηχανική ζώνη, χάνοντας εντελώς εκείνα τα αισθητικά χαρακτηριστικά που της προσέδιδαν μια μοναδική ιερότητα. Η απουσία σεβασμού προς το παρελθόν και την κληρονομιά του τόπου είναι προφανής, καθώς οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις καταπάτησαν την ιστορική αξία της Ελευσίνας και την απομάκρυναν από το αρχικό της πνεύμα.
Η ευθύνη για την αλλοίωση αυτή, βαραίνει σε μεγάλο βαθμό τις πολιτικές των κυβερνήσεων που πέρασαν κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, οι οποίες ευνόησαν την εκβιομηχάνιση σε βάρος της διατήρησης και προστασίας του πολιτιστικού και ιστορικού πλούτου της Ελευσίνας. Η αποτυχία τους να αντιληφθούν την αξία του τόπου, ως πηγή πολιτιστικής ταυτότητας και πνευματικής κληρονομιάς, οδηγεί σε απόλυτη αποξένωση του σύγχρονου Έλληνα από τις ρίζες του.
Σήμερα είναι περισσότερο από ποτέ εμφανής η ανάγκη για μια νέα πολιτική προσέγγιση, για την προστασία κι ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Η διαχείριση του αρχαιολογικού πλούτου της Ελευσίνας και γενικότερα της χώρας, απαιτεί έναν ολοκληρωμένο, στρατηγικό σχεδιασμό που θα επαναφέρει την αξία του τόπου στην κοινωνική συνείδηση και την ιστορική του δικαίωση.
Για να αποκατασταθεί η σχέση της σύγχρονης Ελλάδας με την αρχαία της κληρονομιά, η Πολιτεία πρέπει να αναλάβει συγκεκριμένες πρωτοβουλίες που θα επιτρέψουν την προστασία, την ανάδειξη, αλλά και την αναβίωση των αρχαιολογικών χώρων.
Πρώτα απ’ όλα, απαιτείται η δημιουργία μιας αναβαθμισμένης υπηρεσίας για την επιτήρηση όλων των αρχαιολογικών περιοχών της χώρας, με την αναγνώριση και καταγραφή όσων έχουν καλυφθεί ή αφεθεί στην αδιαφορία, ενδεχομένως και με δόλο, για να μην αναδειχθεί η ελληνική ταυτότητα και η ιστορική αξία τους. Αυτή η υπηρεσία, θα αναλάβει την ανασκαφή, τη συντήρηση και την ασφαλή παρουσίαση των κρυμμένων αρχαιολογικών θησαυρών, διασφαλίζοντας ότι το ιστορικό παρελθόν της χώρας θα παραμείνει ζωντανό και προσβάσιμο σε όλους.
Επιπλέον, είναι απαραίτητο να συσταθεί μια επιτροπή που θα αναλάβει την καταγραφή και τη χαρτογράφηση των αρχαιολογικών χώρων, με στόχο την αναγνώριση και την ανάδειξή τους. Εκτιμάται ότι υπάρχουν στον Ελλαδικό χώρο (κι όχι μόνο σε αυτόν) χιλιάδες περιοχές, οι οποίες είναι ανεξερεύνητες ή παραμελημένες.
Αυτή η επιτροπή, θα διασφαλίσει την επανένταξη αυτών των χώρων στην κοινωνία, με την αναβίωση των παλαιών ναών, βωμών και άλλων σημαντικών αρχαιολογικών μνημείων που έχουν υποστεί αλλοίωση ή καταστροφή από σύγχρονα κτίσματα.
Όπου εντοπίζονται σύγχρονα κτίσματα πάνω σε αρχαιολογικούς χώρους, να εφαρμοστεί αυστηρή πολιτική κατεδάφισης, ώστε να αποκαλυφθούν και να προστατευτούν οι αρχαίοι τόποι λατρείας και μύησης. Η πολιτεία οφείλει να αναλάβει τη νομική ευθύνη για την αποκατάσταση αυτών των μνημείων, εξασφαλίζοντας ότι οι ιεροί αυτοί τόποι, θα είναι διαθέσιμοι για τις επόμενες γενιές.
Η επαναφορά του σεβασμού προς την ελληνική πολιτιστική κληρονομιά, πρέπει να γίνει θέμα εθνικής προτεραιότητας. Κάτι τέτοιο, απαιτεί πολιτική βούληση και συντονισμένες ενέργειες, τόσο σε κεντρικό όσο και τοπικό επίπεδο.
Η Ελευσίνα και οι υπόλοιποι αρχαιολογικοί χώροι της χώρας, μπορούν να αποτελέσουν το κέντρο μιας νέας πολιτιστικής και πολιτισμικής επανεκκίνησης. Αρκεί η Πολιτεία να αναλάβει επιτέλους την ευθύνη, να προστατεύσει και να αναδείξει την εθνική κληρονομιά μας με τον τρόπο που της αξίζει.